ποιες να ‘ταν απού κλαίγανε και τα δεντρά μαραίναν…
Δεν ήταν μια δεν ήταν δυο δεν ήταν τρεις και δέκα,
ήταν των εκατό οχτώ χαροκαημένες μάνες…
Μάνες γυναίκες κι αδερφές κακοθανατισμένων…
Η μια ‘κλαιγε τον άντρα της, η γι άλλη τον υγυιόν τζη,
οι αδερφές τους αδερφούς τη λεβεντιά της Κρήτης…
Εισαγωγή
Πρόσφατα γίναμε μάρτυρες, σε ζωντανή σύνδεση μάλιστα, της κατάρρευσης της ιστορικής, τρίτοξης, πετρόκτιστης γέφυρας του ρέματος του Κερίτη, κοντά στο ιστορικό και μαρτυρικό χωριό Αλικιανό, του Δήμου Μουσούρων, του Νομού Χανίων στην Κρήτη. Επειδή ασχολούμαστε χρόνια με την υπόθεση των ρεμάτων και μάλιστα είχαμε πραγματοποιήσει αυτοψία στην συγκεκριμένη γέφυρα το 2014 (στο πλαίσιο σχετικών μετρήσεων για το έργο: Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης), κάναμε την υπόθεση ότι η πτώση της γέφυρας δεν έχει να κάνει μόνο με το νερό που κατέβασε το ρέμα, αλλά και με παρεμβάσεις στην κοίτη του και στα θεμέλια της γέφυρας, οι οποίες μας υποψιάσανε για τις πραγματικές αιτίες της πτώσης της. Στην έρευνα μας, που παρουσιάζουμε εδώ, στοιχειοθετούμε την υπόθεση μας με βάση την αυτοψία μας, την εμπειρία μας, την έρευνα των αρχείων καθώς και της προσεκτικής παρατήρησης και εξέτασης των διαχρονικών εικόνων της περιοχής και φυσικά της στιγμής της κατάρρευσης της γέφυρας. Πρόθεση μας, πέρα από την τεχνική έρευνα, είναι να βάλουμε και σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα στην σωστή τους βάση, δηλαδή ότι για τα κακά που μας βρίσκουν την ευθύνη, πέρα από την καραμέλα της κλιματικής αλλαγής και των έντονων καιρικών φαινομένων, την έχουν και οι εκάστοτε αιρετοί και οι συν αυτώ εργολάβοι, οι οποίοι δεν συνειδητοποιούν την βαρύτητα της θέσης τους και τα αποτελέσματα των επιλογών τους, πέραν της θητείας τους και της διάρκειας της εργολαβίας τους αντίστοιχα. Στόχος μας είναι να δώσουμε πληροφορίες στον πολίτη αυτής της χώρας, που δύσκολα θα είχε πρόσβαση και να τονίσουμε ότι κάθε υποψήφιος για αιρετή θέση θα πρέπει να συνειδητοποιεί το μέγεθος της ευθύνης του, πέραν του μεγέθους του μισθού του. * η φωτογραφία εξωφύλλου είναι από πτήση drone του Μανόλη Χαμηλάκη
Είναι η κλιματική αλλαγή, ψηφοφόρε μου
Στις τελευταίες πλημμύρες βλέπουμε όλο και πιο συχνά έντονες καταστροφές και όλους να αναφέρονται στην περίφημη κλιματική αλλαγή και στα έντονα και ακραία καιρικά φαινόμενα. Λίγοι όμως σκέφτονται ότι δεν είναι τόσο οι ποσότητες του νερού που πέφτουν, αλλά το πόσο κοντά έχουμε έρθει πλέον στα ρέματα και κυρίως το πόσο πολύ έχουμε εισβάλει στον ζωτικό τους χώρο, ακυρώνοντας τον φυσικό αντιπλημμυρικό ρόλο τους. Λέγοντας ζωτικό χώρο εννοούμε αυτόν που χρειάζεται το νερό από μόνο του για να κατευθυνθεί προς τον τελικό του αποδέκτη, δηλαδή την θάλασσα, δίχως να κινδυνέψει ο άνθρωπος.
Με απλά λόγια και όπως αποδείξαμε και στην περίπτωση της Μάνδρας, όσο σεβόμαστε τον φυσικό χώρο, τόσο θα μας σέβεται και η φύση. Αν η πόλη της Μάνδρας, όπως και κάθε Μάνδρα, δηλαδή δεν είχε χτιστεί πάνω στα ρέματα της και αν η εθνική οδός δεν είχε αντικαταστήσει την κοίτη του εκεί ρέματος σήμερα δεν θα μετρούσαμε ούτε έναν νεκρό πιθανόν. Για τους νεκρούς εκεί λοιπόν, όσο και για τις καταστροφές στην Κρήτη και όπου αλλού, η πρώτη και κύρια ευθύνη ανήκει σε εκείνους τους φορείς και τους διαχειριστές τους που διαμόρφωσαν τον χώρο με βάση κερδοσκοπικά κριτήρια και όχι βιώσιμες και περιβαλλοντικά ορθές πρακτικές.
Ας το εξηγήσουμε και με εικόνες
Μια πόλη ή ένα χωριό αν έχει χτιστεί σεβόμενο τον ζωτικό χώρο του ρέματος (κοίτη και παραρρεμάτιες περιοχές) τότε ο κίνδυνος πλημμύρας μειώνεται δραστικά. Στην πρώτη εικόνα βλέπουμε μια τέτοια πόλη:
Σε περίπτωση βροχής, ακόμα και έντονης, θα πλημμυρίσει αυτός ακριβώς ο χώρος, ο οποίος σχεδόν πολύ συχνά ξεπερνάει τα όρια της κοίτης και πλημμυρίζει την παραρρεμάτια περιοχή. Γεγονός πολύ λογικό να συμβαίνει, μιας και η πλημμύρα είναι ένα φυσικό και αναγκαίο φαινόμενο στον ζωτικό κύκλο της φύσης και της παραρρεμάτιας βλάστησης. Μια τέτοια πλημμύρα βλέπουμε στην επόμενη εικόνα, η οποία δείχνει την ίδια πόλη της προηγούμενης εικόνας:
Αν τώρα η πόλη μας δεν σεβαστεί τον ζωτικό αυτό χώρο, αποψιλώνοντας, στενεύοντας και ευθυγραμμίζοντας την ζώνη του ρέματος (όταν ακούτε διευθέτηση αυτό εννοούν) η πόλη μας θα μοιάζει όπως σχεδόν κάθε ελληνική πόλη, όπως φαίνεται στην επόμενη εικόνα, η οποία μάλιστα είναι και η καλή περίπτωση αν το ρέμα δεν έχει ήδη υπογειοποιηθεί:
Σε μια τέτοια πόλη σε κάθε βροχή ακόμα και με μικρή παροχή νερού τα αποτελέσματα δεν θα απέχουν από αυτό που δείχνει η επόμενη εικόνα:
Το ίδιο φαινόμενο που αναλύουμε ισχύει και για τις αγροτικές εκτάσεις. Οι διάφοροι μαιανδρισμοί ενός ρέματος, σε συνάρτηση με την φυσική βλάστηση, βοηθούν στο να μειωθεί αφενός η ταχύτητα και αφετέρου ο όγκος του νερού που κατεβαίνει από τα ψηλά (ανάντι) και πάει προς τα χαμηλά (κατάντι).
Σε μια τέτοια περιοχή η ενδεχόμενη πλημμύρα εξ ορισμού θα έχει μικρότερη έκταση και άρα μικρότερες συνέπειες.
Σε περίπτωση όμως που οι μαιανδρισμοί, ή οι κάθε λογής φυσικοί σχηματισμοί χαθούν, το ποτάμι ευθυγραμμιστεί και η κοίτη του μικρύνει, για να έχουμε μερικά στρέμματα παραπάνω καλλιέργειες, τότε η πλημμύρα που θα έρθει θα έχει μεγαλύτερη έκταση και φυσικά δυσμενέστερες συνέπειες:
Γιατί καταρρέει μια γέφυρα;
Μια γέφυρα κατασκευάζεται για την διάσχιση ενός ρέματος από τους ανθρώπους και τα οχήματα τους. Η κατασκευή της αναγκαστικά περιλαμβάνει επέμβαση στον χώρο της κοίτης και των πρανών του ρέματος. Όμως οι σημερινές επεμβάσεις έχουν και ποσοτική και ποιοτική διαφορά από αυτές του παρελθόντος. Μια απλή επίσκεψη σε μια οποιαδήποτε σύγχρονη γέφυρα μπορεί να αποδείξει αυτό που λέμε.
Με απλά λόγια οι παλιές κατασκευές δεν περιλάμβαναν τόσο δραστικές επεμβάσεις στην κοίτη του ρέματος , σεβόμενες τα φυσικά υλικά ακόμα και την υδρόβια βλάστηση. Στην επόμενη εικόνα φαίνεται η ίδια γέφυρα σε μια κοίτη όπου αριστερά ο πυθμένας της έχει τα φυσικά υλικά του (πέτρες, χώμα, βλάστηση) και δεξιά τα έχει χάσει, μετά από έναν σύγχρονο “καθαρισμό” που συνήθως γίνεται με μπουλντόζες.
Στην ίδια γέφυρα λοιπόν, ο διαφορετικός πυθμένας οδηγεί σε διαφορετικά πλημμυρικά αποτελέσματα, κάνοντας την δεξιά γέφυρα πιο ευάλωτη, καθότι η τριβή, η κατείσδυση και άλλοι παράγοντες του νερού είναι διαφορετικοί και δυσμενέστεροι για την γέφυρα. Σε μια τέτοια περίπτωση οι πιθανότητες κατάρρευσης αυξάνουν ραγδαία.
Οι “καθαρισμοί” των ρεμάτων
Στο σημείο αυτό παραθέτουμε αυτούσιο ένα πολύ κατατοπιστικό άρθρο (ημερομηνία δημοσίευσης: 6.4.2019) του αγαπητού φίλου και συναδέλφου μηχανικού, με ειδίκευση στην υδρολογία, Δημήτρη Ζαρρή. Φυσικά το προσυπογράφουμε.
ΤΑ ΡΕΜΑΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΡΓΟΤΑΞΙΑ, ΑΛΛΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΥΔΡΟΒΙΑΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ.
Τις προηγούμενες ημέρες σε τουλάχιστο δύο ρέματα (ρ. Αγίου Στεφάνου στην Σωκράτους και ρ. Σταμάτας από την πλατεία έως την οδό Παπανικολή παράλληλα στην Μεγάλου Αλεξάνδρου) στον Δήμο Διονύσου έγινε “καθαρισμός” της κοίτης από τα καλάμια και την υδρόβια βλάστηση. Η λέξη “καθαρισμός” τοποθετείται σε εισαγωγικά γιατί αφορά περισσότερο σε καταστροφή παρά σε καθαρισμό. Δεν ξέρουμε ποια Υπηρεσία προέβη στον “καθαρισμό”, πιθανότατα η Περιφέρεια λόγω αρμοδιότητας.
Καταρχάς, αν πιστεύουμε ότι τα καλάμια (και γενικά η υδρόβια βλάστηση) φταίνε για τις πλημμύρες, πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας. Για τις πλημμύρες ευθύνονται οι καταπατήσεις, οι παράνομες επιχωματώσεις και τα ακατάλληλα τεχνικά έργα διέλευσης (δημόσια ή ιδιωτικά, αδειοδοτημένα ή όχι) με ανεπαρκή διατομή. Τα καλάμια δεν δημιουργούν πλημμύρες.
Αντιθέτως επιβραδύνουν τη ροή και μειώνουν τον πλημμυρικό κίνδυνο στα κατάντη ενώ μόνο τοπικά μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο υπερχειλίσεων. Επίσης αποτελούν ενδιαίτημα για μια σειρά υδρόβιων όντων που κάνουν ό,τι μπορούν για να μας απαλλάξουν από τον εχθρό του καλοκαιριού, δηλαδή τα κουνούπια. Βάτραχοι, πουλιά, λιβελλούλες και άλλα τρέφονται με τις προνύμφες των κουνουπιών. Ο, χωρίς έλεος, “καθαρισμός” με τη χρήση βαρέων μηχανημάτων εντός της κοίτης, καταστρέφει το ενδιαίτημά τους και πλέον δεν θα είναι εκεί για να κάνουν τη δουλειά για εμάς. Και μετά θα πρέπει να ψεκάζουμε με κάθε λογής χημικά, ώστε να απαλλαγούμε από τα κουνούπια (ενδεχόμενα σε εποχή που πλέον θα είναι αργά).
Επιπλέον τα καλάμια χρειάζονται γιατί με το ριζικό τους σύστημα φιλτράρουν και καθαρίζουν τις αστικές απορροές που τόσο (γνωστό αυτό) είναι επιβαρυμένες με οργανικά λύματα. Το κακό δεν σταματά εδώ. Τα καλάμια στηρίζουν τα πρανή των ρεμάτων και βοηθούν ενάντια στις διαβρώσεις.
Αλλά ακόμα και από τη λογική των διοικούντων να το δει κανείς, τα καλάμια θα ξαναβγούν σε λίγο. Τι κατάφεραν όμως? Πεταμένα λεφτά, κατεστραμμένα οικοσυστήματα, κίνδυνος διαβρώσεων και πλημμυρών, λεφτά για ψεκασμούς το καλοκαίρι αφού τα κουνούπια θα κάνουν αισθητή την παρουσία τους καθώς δεν θα έχουν θηρευτές. Το μόνο που μπορεί να καταφέρουν είναι το “επικοινωνιακό κέρδος” στηριζόμενο στην άγνοια.
Τα καλάμια θέλουν διαχείριση και όχι καταστροφή. Αραίωση της πυκνότητάς τους με χειρωνακτικά μέσα είναι η καλύτερη (αλλά ακριβότερη) πρακτική ώστε να είμαστε ωφελούμενοι όλοι, και εμείς αλλά και οι φτερωτοί και υδρόβιοι φίλοι μας. Η άγνοια και η επικοινωνιακή διαχείριση είναι πάντοτε κακός σύμβουλος.
Η περίπτωση της γέφυρας Κερίτη
Ο ποταμός Κερίτης, Ιάρδανος στην αρχαιότητα, Καιρίτης όταν αγριεύουν οι καιροί και Κερίτης από τα κεριά που καίνε στο ποτάμι για τους εκεί εκτελεσθέντες, έχει μήκος 31,79 χιλιόμετρα και η λεκάνη απορροής του έχει έκταση 178,15 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στον χάρτη που ακολουθεί φαίνεται όλο του το υδρογραφικό δίκτυο, το οποίο το έχουμε βάλει μέσα σε κόκκινο πλαίσιο:
Πηγή χάρτη: Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης
Σε σχετικό άρθρο για την γέφυρα διαβάζουμε:
Η ανέγερσή (της εν λόγω γέφυρας) πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός προγραμματισμού για τη βελτίωση της οδοποιίας, με έμφαση στις γέφυρες. Σχεδιάστηκε από το μηχανικό Χρήστο Τσολίνα, που επηρεάστηκε από ανάλογα γαλλικά έργα. Δημοπρατήθηκε στις 20-11-1907 και κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Λογοθέτη από τα Κύθηρα με τη συμμετοχή των κατοίκων του Αλικιανού. Ολοκληρώθηκε το 1911, όταν και εγκαινιάστηκε από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα και η έλλειψη ουσιαστικής συντήρησης όλα αυτά τα χρόνια συνέτειναν στην κατάρρευση της στις 25 Φεβρουαρίου 2019 (πηγή κειμένου: https://atexnos.gr)
Να τονίσουμε εδώ την τόλμη αλλά και την ευστροφία του συγγραφέα να προσθέσει δίπλα στα καιρικά φαινόμενα και την φράση: η έλλειψη ουσιαστικής συντήρησης όλα αυτά τα χρόνια.
Τρίτοξη γέφυρα Κερίτη
Πηγή φωτογραφίας: https://atexnos.gr
Ημερομηνία δημοσίευσης: Τρίτη 5 Μαρτίου 2019
Στην επόμενη δορυφορική φωτογραφία φαίνεται η θέση της γέφυρας μέσα στο κόκκινο πλαίσιο:
Αξίζει να τονίσουμε την διαφορά στην πυκνότητα της βλάστησης στα ανάντι (νότος) με τα κατάντι (βορράς) η οποία φαίνεται στην επόμενη εικόνα. Η πυκνή βλάστηση στον βορρά (κίτρινο πλαίσιο) σε αντίθεση με την ελλειπή βλάστηση στον νότο (κόκκινο πλαίσιο):
Στην αυτοψία μας το 2014 στην γέφυρα είχαμε διαπιστώσει την ύπαρξη έντονης βλάστησης αλλά και φυσικής κροκάλας στον πυθμένα του. Όπως επίσης και την ύπαρξη φθαρμένων μπετών από παλαιότερες επεμβάσεις. Στην πρώτη φωτογραφία μάλιστα το πρώτο τόξο στα αριστερά, δεν φαίνεται από την βλάστηση.
Σε μελέτη των διαχρονικών δορυφορικών εικόνων μπορούμε να διαπιστώσουμε την εξέλιξη της περιοχής όπου διαπιστώνουμε την περιοδική εμφάνιση, μείωση αλλά και επανεμφάνιση της βλάστησης στα ανάντι (νότος) της γέφυρας. Ένας κύκλος που επαναλαμβάνεται συνεχώς και με επιτυχία. Το άσπρο ορθογώνιο που ξεχωρίζει στην κοίτη είναι μπετό το οποίο μετά την τοποθέτηση του και την μη συντήρηση του διαβρώθηκε και αποτελεί απλά ένα μπάζο σε αυτήν.
Τα πρώτα προβληματικά δείγματα καθίζησης, στην περιοχή με τα μπετά στο πρώτο τόξο, είχαν ήδη εμφανιστεί από τις πρώτες βροχές του Φεβρουαρίου οπότε και έγιναν κάποιες επεμβάσεις στην κοίτη της όπως δείχνουν και οι φωτογραφίες που ακολουθούν:
Έργα στην γέφυρα του Κερίτη Πηγή φωτογραφίας: http://www.crete-news.gr Ημερομηνία δημοσίευσης: Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2019Έργα στην γέφυρα του Κερίτη Πηγή φωτογραφίας: http://www.crete-news.gr Ημερομηνία δημοσίευσης: Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2019
Στην πρώτη φωτογραφία όπου φαίνεται και ο εκσκαφέας μπορούμε να καταλάβουμε το βάθος της επέμβασης και άρα το βάθος όπου ο φυσικός πυθμένας εξαφανίστηκε. Στην δεύτερη φωτογραφία που έχει παρθεί πάνω στην γέφυρα και φωτογραφίζει την ανάντι πλευρά φαίνεται το βάθος αλλά και το μήκος της εκσκαφής όπου μπορούμε να καταλάβουμε το μήκος της φυσικής βλάστησης που εξαφανίστηκε. Επίσης στο συγκεκριμένο έργο δημιουργήθηκε ένα τεχνητό ανάχωμα που ωθούσε τον όγκο του νερού στα αριστερά όπως βλέπουμε προς το πρώτο τόξο, το μεσόβαθρο του οποίου και τελικά κατέπεσε.
Όλα αυτά οδήγησαν στην απομόνωση του δεξιού πυθμένα όπου σε συνδυασμό με την αύξηση του όγκου και της ταχύτητας του νερού στον αριστερό πυθμένα (όπως βλέπουμε την προηγούμενη εικόνα), χωρίς την δυνατότητα τριβής πάνω στην βλάστηση και στα φυσικά υλικά οδήγησαν στην ασφυκτική πίεση του μεσόβαθρου όπου και τελικά κατέρρευσε.
Πηγή φωτογραφίας: https://atexnos.gr Ημερομηνία δημοσίευσης: Τρίτη 5 Μαρτίου 2019
Στις φωτογραφίες από πτήση drone που ακολουθούν φαίνεται η περιοχή μετά την κατάρρευση της γέφυρας. Η πτήση με drone έγινε από τον Μανόλη Χαμηλάκη. Στις φωτογραφίες είναι χαρακτηριστική η διάβρωση της δεξιάς κοίτης (με την κατεύθυνση του νερού) σε αντίθεση με την αριστερή, όπου αυτό οφείλεται από την διόδευση του κυρίως όγκου του νερού προς αυτή την κατεύθυνση.
Συμπέρασμα
Η γέφυρα του Κερίτη κατέρρευσε γιατί δεν είχαν παρθεί τα κατάλληλα μέτρα έγκαιρης προστασίας και διαχρονικής συντήρησης της, ενώ παράλληλα οι επεμβάσεις που είχαν γίνει στην κοίτη (μπετά, αποψίλωση, εκσκαφές, εκτροπές) οδήγησαν στην τοπική μείωση του αντιπλημμυρικού ρόλου του ίδιου του ρέματος, στην τοπική αύξηση του όγκου και της ταχύτητας του νερού ακριβώς πριν την γέφυρα και στην διόδευση του κυρίως όγκου του νερού στο μεσόβαθρο που κατέρρευσε, με αποτέλεσμα η αντοχή της σε εκείνο το σημείο να φτάσει στα όρια της και τελικά να καταρρεύσει. Ας είμαστε λοιπόν πολλοί προσεκτικοί όταν βρέχει και να μην κοιτάμε τον ουρανό μόνο αλλά που και που και τον καθρέπτη.
Επίλογος
Δεδομένου ότι την συγκεκριμένη γέφυρα την είχαμε μετρήσει παραθέτουμε εδώ την κάτοψη και την όψη της, για ιστορικούς πλέον λόγους. Με την ευχή να αποκατασταθεί σύντομα η κυκλοφορία με τον ορθό τρόπο.
Κλείνοντας παραπέμπουμε σε ένα βίντεο, διάσημο στον χώρο όσων ασχολούνται με τα ρέματα, για την ορθή διαχείριση των ρεμάτων, οπού πολύ προφητικά περιλαμβάνει και την περίπτωση της κατάρρευσης μιας γέφυρας.
