Το ρέμα της Ευρυάλης είναι αρκετά γνωστό στους κατοίκους της Γλυφάδας και του Ελληνικού, αλλά σχεδόν άγνωστο σε όσους δεν είναι περίοικοι ή σχετικά ενδιαφερόμενοι.
Η λέξη Ευρυάλη παράγεται από δυο συνθετικά, την λέξη ευρύς και την λέξη αλς (γεν. αλός) και σήμαινε τη πλατιά θάλασσα. Το συγκεκριμένο ρέμα πηγάζει από τις πλαγιές του Υμηττού, ανατολικά της Τερψιθέας και χύνει τα νερά του στο νότιο μέρος της Μαρίνας του Αγίου Κοσμά. Άλλοτε με περισσότερους του ενός κλάδους, σήμερα υπογειοποιημένο και σε ένα τμήμα του μόνο με ανοιχτή κοίτη (Λεωφ. Βουλιαγμένης μέχρι Περγάμου). Στην προσέγγιση που επιχειρούμε εδώ, παρουσιάζουμε την φυσική – ιστορική πορεία της κοίτης και των κλάδων του και πραγματοποιούμε ένα οδοιπορικό στα τμήματα που είναι ακόμα στο φως.
Η κατάσταση της περιοχής τον 19ο αιώνα
Ο Johann August Kaupert (Γιόχαν Άουγκουστ Κάουπερτ) γεννήθηκε στις 9 Μαΐου 1822, στο Κάσελ του κρατιδίου της Έσσης, της τότε Γερμανικής Ομοσπονδιακής Αυτοκρατορίας. Σπούδασε κι εργάστηκε ως τοπογράφος και από το 1869 ως χαρτογράφος στο γενικό επιτελείο του πρωσικού στρατού, όπου και συνέβαλε σημαντικά στην δημιουργία των χαρτών κλίμακας 1:25.000 και 1:100.000 του γενικού επιτελείου.
Από το 1875 έως το 1877 συνόδευσε τον Γερμανό αρχαιολόγο Ernst Curtious (Ερνστ Κούρτιους) ως μέλος της αποστολής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Αυτοκρατορικό Πρωσικό Υπουργείο Εκκλησιαστικών, Εκπαιδευτικών και Ιατρικών Υποθέσεων, για την τοπογράφηση και χαρτογράφηση της Αθήνας και της Αττικής.
Η συνεργασία του με τον Κούρτιους το 1878 οδήγησε στην έκδοση του έργου Atlas of Athens, και αργότερα το μνημειώδες Karten von Attica – Χάρτες της Αττικής (1881-1903) όπου συμμετείχε ο επίσης Γερμανός αρχαιολόγος Άρτουρ Μιλχόφερ (Arthur Milchhoefer), έργο που ολοκληρώθηκε μετά το θάνατό του στις 11 Φεβρουαρίου 1899 και αποτελεί ανεκτίμητο τεκμήριο τοπιογραφίας και αρχαιολογίας για την αττική γη. Το έργο Karten von Attica εκδόθηκε από τον Reimer B., και η εκτύπωσή του έγινε από το γερμανικό λιθογραφείο Korbeweit στο Βερολίνο. Ο Κάουπερτ βραβεύτηκε το 1889 από το πανεπιστήμιο του Στρασβούργου με τιμητικό διδακτορικό τίτλο.
Στον εξαιρετικό αυτόν χάρτη η περιοχή που μας ενδιαφέρει φαίνεται στην επόμενη εικόνα:
Όπως παρατηρούμε η περιοχή του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού ήταν ένας επίπεδος τόπος από τότε, ενώ η παραλιακή ζώνη του Αγίου Κοσμά μεγάλες εκτάσεις αμμοθινών και μια έκταση 80 περίπου στρεμμάτων με αλυκές. Μάλιστα ο χρωματισμός στον εν λόγο χάρτη με κόκκινο χρώμα, υποδεικνύει και αρχαιολογικό ενδιαφέρον πέρα από το φυσικό.
Το βόρειο ρέμα, το οποίο ταυτίζεται σχεδόν με το βόρειο όριο του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού, καλείται ρέμα Τραχώνων, ενώ το νότιο είναι το ρέμα της Ευρυάλης. Στην συνέχεια θα επικεντρωθούμε στο ρέμα της Ευρυάλης, με το ρέμα των Τραχώνων να μας απασχολεί σε μελλοντικό μας άρθρο.
Η περιοχή της Ευρυάλης
Το 1943 η κοινότητα Γλυφάδας, με σχετικό νόμο, συνδέθηκε με την κοινότητα Ελληνικού αποτελώντας το νέο δήμο Ευρυάλης, με έδρα τον οικισμό της Γλυφάδας. Μετά την απελευθέρωση, το 1944, με νεότερο νόμο ανακηρύσσεται δήμος Γλυφάδας, όπως ισχύει σήμερα, με ταυτόχρονη ανασύσταση της κοινότητας του Ελληνικού. Σήμερα με τον όρο Ευρυάλη αποκαλούμε την ομώνυμη περιοχή της Άνω Γλυφάδας. Το φυσικό σύνορο των δυο κοινοτήτων ήταν το εν λόγω ρέμα, οπότε και ονομάστηκε ρέμα Ευρυάλης.
Η ιστορική – φυσική κοίτη του ρέματος της Ευρυάλης στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό.
Κατόπιν ψηφιοποίησης των χαρτών του Κάουπερτ και επεξεργασίας τους σε συνδυασμό με νεώτερο και παλαιότερο κυρίως, αεροφωτογραφικό υλικό, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την πορεία της φυσικής κοίτης του ρέματος της Ευρυάλης. Την παρουσιάζουμε στην επόμενη εικόνα με έντονο μπλε χρώμα:
Από μια διαφορετική οπτική γωνία η ίδια εικόνα:
Εστιάζοντας στις κατά τόπους περιοχές, έχουμε τις επόμενες εικόνες, όπου δείχνουν την θέση της φυσικής κοίτης του ρέματος της Ευρυάλης:
Η σχέση μεταξύ της φυσικής και διευθετημένης κοίτης
Κλείνοντας την παρουσίαση της πορείας της φυσικής κοίτης του ρέματος, παρουσιάζουμε, στην επόμενη εικόνα την σημερινή πορεία του ρέματος (με κίτρινο χρώμα), στο ανοιχτό μεν, αλλά διευθετημένο δε τμήμα του, από την Λεωφόρο Βουλιαγμένης μέχρι την μάντρα του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού στην οδό Περγάμου.
Οδοιπορικό στα τμήματα του ρέματος που είναι στο φως (Από Λεωφ. Βουλιαγμένης έως Λεωφ. Ποσειδώνος)
Στις φωτογραφίες που ακολουθούν πραγματοποιούμε ένα φωτογραφικό οδοιπορικό στο ρέμα, από την Λεωφ. Βουλιαγμένης έως την Λεωφ. Ποσειδώνος.
Τμήμα Α: Από Λεωφόρο Βουλιαγμένης μέχρι οδό Περγάμου.
Τμήμα Β: Πίστα πρώην αεροδρομίου Ελληνικού.
Τμήμα Γ: Από πίστα πρώην αεροδρομίου Ελληνικού μέχρι Λεωφόρο Ποσειδώνος.
Επίλογος
Το οδοιπορικό μας κάπου εδώ τελείωσε. Ευχόμαστε καλύτερες μέρες και για το ρέμα αλλά και για την ευρύτερη περιοχή, ειδικά του Ελληνικού.
