Η φυσική ακτογραμμή του Φαληρικού Δέλτα πριν τις επιχωματώσεις και τις μαρίνες (1945). Πως θάφτηκε η θάλασσα και αλλοιώθηκε η ακτογραμμή με αποτέλεσμα το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας να χτιστεί στην θάλασσα.
Στο παρόν άρθρο ταξιδεύουμε στον χρόνο και πάμε σε μια εποχή όχι πολύ μακρινή μας. Την δεκαετία του 1940 το Φαληρικό Δέλτα διατηρεί στην ολότητα του σχεδόν την φυσική ακτογραμμή του. Σε αυτό εκβάλλει από την αρχαιότητα ο Κηφισός και από το 1905 ο Ιλισσός. Οι παραλίες του ακόμα αποτελούν θερινό προορισμό για πλήθος κόσμου. Με την βοήθεια αεροφωτογραφιών της τότε εποχής και σημερινές εξετάζουμε τις μεταβολές και τις επεμβάσεις του ανθρώπου σε αυτόν τον πάλαι ποτέ υγροβιότοπο που παλεύει να επιβιώσει και βλέπουμε πως το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (Σ.Ε.Φ.) χτίστηκε κυριολεκτικά πάνω στην θάλασσα.
Ιστορικό (Παλαιό) Φάληρο
Το Φάληρο αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς, από τον Ηρόδοτο ως τον Παυσανία. Ιδρυτής του Φαλήρου αναφέρεται ο τοπικός ήρωας Φάληρος, γιος του Άλκωνα και εγγονός του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα. Το αρχαίο Φάληρο αναφέρεται ως το πρώτο και αρχαιότερο επίνειο της Αθήνας. Το λιμάνι του Φαλήρου στα αρχαία χρόνια, όταν ακόμα δεν είχε διαμορφωθεί το λιμάνι του Πειραιά, είχε αρκετή έκταση. Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν, πιθανότατα άρχιζε από τις Τζιτζιφιές ή το Δέλτα και έφτανε ως εκεί που ήταν άλλοτε το κέντρο «ΤΡΟΚΑΝΤΕΡΟ» και σήμερα η μαρίνα. Όταν, αργότερα, ο Θεμιστοκλής και κατόπιν ο Περικλής διαμόρφωσαν το λιμάνι του Πειραιά, το Φάληρο εξακολούθησε να είναι το δεύτερο λιμάνι της Αθήνας.
Στην περιοχή του Δέλτα, έχει βρεθεί το νεκροταφείο του αρχαίου Φαλήρου, που βρισκόταν στο χώρο μεταξύ του άλλοτε Κρατικού Εργοστασίου Αεροπλάνων (Κ.Ε.Α.), σήμερα Μουσείο της Αεροπορίας και της περιοχής που φιλοξένησε τον Ιππόδρομο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει συχνά το Φάληρο στα «Περσικά», τις μάχες Ελλήνων και Περσών την περίοδο 490 – 479 π.Χ..
Το Φάληρο αναφέρεται συχνά τόσο κατά τη διάρκεια της Πρωτοχριστιανικής εποχής, όσο και στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Το 1883 εγκαινιάζεται το πρώτο μεταφορικό μέσο, το τραμ που συνέδεε το Παλαιό με το Νέο Φάληρο και την Αθήνα. Την περίοδο 1910 – 1915, εύπορες οικογένειες ανακαλύπτουν την ομορφιά του Φαλήρου και αρχίζουν και κτίζουν αρχοντικά και επαύλεις κοντά στη θάλασσα. Μερικές από αυτές, όπως η έπαυλη «ΚΟΥΛΟΥΡΑ» διασώζονται μέχρι και σήμερα.
Την περίοδο 1922 – 1924 οι δρόμοι του Παλαιού Φαλήρου φωτίζονται με ηλεκτρικό ρεύμα. Το 1930, το Φάληρο συνδέεται με το δίκτυο της «ΟΥΛΕΝ», πρόγονο της ΕΥΔΑΠ, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Το 1942, το Παλαιό Φάληρο από κοινότητα που ήταν έως τότε, γίνεται δήμος και πρώτος δήμαρχός του ήταν ο Κ. Τουφεξής, ενώ το 1961 γίνεται αυτόνομος δήμος. Από το 1946 και μετά, το Παλαιό Φάληρο αρχίζει να ξεχωρίζει λόγω της ιδιαίτερης θέσης του και αρχίζει να γίνεται προάστιο με πολλές εξοχικές κατοικίες πλούσιων οικογενειών.
Ιδιαίτερα μετά το 1974, αρκετοί ομογενείς από την Κωνσταντινούπολη εγκαταστάθηκαν στο Παλαιό Φάληρο, όπου αποτελούν μια ιδιαίτερα ζωντανή κοινότητα.
Οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, έφεραν σημαντικές αλλαγές στο Παλαιό Φάληρο:
– Επέστρεψε το τραμ στην παραλιακή λεωφόρο (Λεωφ. Ποσειδώνος), ως μέρος των έργων που έγιναν για την συγκοινωνία της Αθήνας για τους αγώνες
– Σταμάτησε τη λειτουργία του ο Ιππόδρομος στο Φαληρικό Δέλτα και μεταφέρθηκε στο Ολυμπιακό Κέντρο Ιππασίας στο Μαρκόπουλο Αττικής. Ο Ιππόδρομος λειτούργησε στο Δέλτα από τις 18 Φεβρουαρίου του 1925 έως την 1 Μαρτίου του 2003. Μόλις έφυγε ο Ιππόδρομος, ο χώρος στον οποίο βρισκόταν αγοράστηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος το οποίο αυτή τη στιγμή κατασκευάζει εκεί τις νέες εγκαταστάσεις στις οποίες θα μεταστεγαστούν η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και η Εθνική Λυρική Σκηνή.
– Κατασκευάστηκε το Κλειστό Γυμναστήριο Φαλήρου στο Φαληρικό Δέλτα όπου φιλοξενήθηκαν οι αγώνες Τάε Κβον Ντο και Χειροσφαίρισης. Πρόκειται για ένα σύγχρονο γυμναστήριο που μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 4.000 θεατές.
Το Νέο Φάληρο
Το Νέο Φάληρο είναι συνοικία του Πειραιά στην αρχή της περιοχής του Φαληρικού όρμου. Υπάρχουν πηγές οι οποίες τεκμηριώνουν την ύπαρξη αρχαίας συνοικίας με το όνομα Εχελίδες. Τα όριά της ξεκινούν από τον Ιερό Ναό Παναγίας Μυρτιδιώτισσας και τελειώνουν στον Κηφισό ποταμό ενώ συνορεύει ανατολικά με το δήμο Μοσχάτου, βόρεια με τον δήμο Αγίου Ιωάννη Ρέντη, ενώ προς δυσμάς αποτελεί συνέχεια του Πειραιά.
Η συνοικία του Νέου Φαλήρου άρχισε να δημιουργείται κατά τη δεκαετία του 1850-1860. Πρώτος οικιστής του Νέου Φαλήρου φέρεται να ήταν ο Γιαννόπουλος, του οποίου η οικία βρισκόταν στο οικόπεδο όπου μετέπειτα οικοδομήθηκε το Ξενοδοχείο «Ακταίον» και σήμερα υφίσταται συγκρότημα πολυκατοικιών και το νοσοκομείο Metropolitan. Η αρχικά αγγλικών συμφερόντων Εταιρία Σιδηροδρόμων Αθηνών-Πειραιώςανέλαβε εργολαβικά τη δημιουργία σιδηροδρομικού σταθμού και βοηθητικών εγκαταστάσεων στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Εκτός του σιδηροδρομικού σταθμού βέβαια κατασκευάστηκε ο παραθαλάσσιος περίπατος, το «Μέγα Ξενοδοχείον του Σταθμού», το Θέατρο του Φαλήρου, αναμορφώθηκαν τα υπάρχοντα θαλάσσια λουτρά, κτίστηκαν και ιδιωτικές οικίες-επαύλεις προς πώληση και εκμίσθωση, ενώ αργότερα κατασκευάστηκαν η εξέδρα του Νέου Φαλήρου (1891) και το ποδηλατοδρόμιο (1895) για τις ανάγκες των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896.
Το προάστιο του Νέου Φαλήρου τότε γνώρισε μια ραγδαία ανάπτυξη και καθιερώθηκε ως κοσμικό σημείο αναφοράς για «καλή κοινωνία» της Αθήνας και του Πειραιά αλλά και για πλήθος επισκεπτών και τουριστών. Ξενοδοχεία, εστιατόρια, θεάματα, χοροί, πολιτιστικά δρώμενα και πλήθος άλλων εκδηλώσεων λάμβαναν χώρα στο δημοφιλές προάστιο, το οποίο προτιμούσαν για τη διαμονή τους γνωστοί πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες, πρέσβεις, πλούσιοι αστοί, βιομήχανοι και πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Η επονομαζόμενη και Belle Epoque του Νέου Φαλήρου κράτησε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα και η περίοδος παρακμής ξεκίνησε κατά τον Μεσοπόλεμο. Στις αρχές του 20ού αιώνα θα λειτουργήσει για πρώτη φορά και ο Ατμό-ηλεκτρικός Σταθμός (ΑΗΣ) του Νέου Φαλήρου για την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών ηλεκτροδότησης της πρωτεύουσας αλλά και των παρακείμενων βιομηχανικών μονάδων και βεβαίως του σιδηροδρομικού δικτύου. Η συνοικία του Νέου Φαλήρου το 1925 αποσχίστηκε από τον Δήμο Πειραιώς και αποτέλεσε ξεχωριστή Κοινότητα, ενώ το 1946 μετασχηματίστηκε σε Δήμο. Στην απογραφή του 1951 αριθμούσε 6.538 κατοίκους. Όμως το 1968 ενσωματώθηκε ξανά στον Δήμο Πειραιώς με την αιτιολογία του μικρού πληθυσμού της. Το Νέο Φάληρο αποτελούσε παλαιότερα τη πρώτη λουτρόπολη της Αθήνας που συνδεόταν και με γραμμή τραμ.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα, στη λεγόμενη βιομηχανική ζώνη του Νέου Φαλήρου, πλησίον της λεωφόρου Αθηνών-Πειραιώς, αναπτύχθηκαν βιομηχανίες και βιοτεχνίες. Σήμερα κατά μήκος της προαναφερόμενης λεωφόρου και εντός των ορίων του Νέου Φαλήρου μπορεί κανείς να παρατηρήσει ακόμη τα βιομηχανικά «κουφάρια» της μεγάλης χημικής βιομηχανίας των Χρωματουργείων Πειραιώς «ΧΡΩΠΕΙ», το παλαιό οινοπνευματοποιείο «ΗΒΗ» του Ευστάθιου Φινόπουλου, εργοστασιακές μονάδες εν λειτουργία, όπως λ.χ. η «ΕΛΑΪΣ», αλλά και παλαιές βιομηχανικές εγκαταστάσεις που άλλαξαν χρήση, όπως λ.χ. το Factory Outlet, το οποίο στεγάζεται στο κτήριο της παλαιάς κλωστοϋφαντουργίας «Γαβριήλ». Το έτερο εργοστάσιο της κλωστοϋφαντουργίας Γαβριήλ βρίσκεται παραπλεύρως του ποδοσφαιρικού γηπέδου «Γεώργιος Καραϊσκάκης», ενώ πρόσφατα κατεδαφίστηκε το κτήριο της κλωστοϋφαντουργίας «ΑΙΓΑΙΟΝ».
Το Νέο Φάληρο συνδέεται με την Αθήνα και τον Πειραιά με όλα τα οδικά μέσα συγκοινωνίας, καθώς και με τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο, ενώ αποτελεί αφετηρία των γραμμών του σύγχρονου τραμ. Το άλλοτε παλαιό μέγα ποδηλατοδρόμιο, που είχε ανεγερθεί για να χρησιμοποιηθεί στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, μετατράπηκε το 1964 σε στάδιο και μετονομάστηκε σε Στάδιο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Το 2003 το Στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης» κατεδαφίστηκε και ανεγέρθηκε στην θέση του άλλο με το αυτό όνομα το οποίο εντάχθηκε στους αγωνιστικούς χώρους των ολυμπιακών αγώνων του 2004 και χρησιμοποιήθηκε ως γήπεδο ποδοσφαίρου.
Προ του σταθμού του ηλεκτρικού βρίσκεται ο τύμβος και το μνημείο του μεγάλου στρατηγού της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Γεωργίου Καραϊσκάκη, που είναι και το πρώτο μνημείο που ανεγέρθηκε στην Ελλάδα κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα.
Σημειώνεται επίσης ότι στην αρχή της δεκαετίας του ’70 η παραλία του Νέου Φαλήρου έτυχε σε όλο το μήκος της μεγάλης διαμόρφωσης με επιχωματώσεις και δημιουργήθηκε η υπερυψωμένη παραλιακή λεωφόρος Ποσειδώνος, η οποία άλλαξε άρδην την άλλοτε αμμώδη γραφική παραλία της, στο βορειοδυτικό χώρο της οποίας ανεγέρθηκε το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, όπως ονομάστηκε. Όπισθεν των εγκαταστάσεων του ΣΕΦ διασώζεται ένα μικρό τμήμα παραλίας.
Ας δούμε λοιπόν πως ήταν και πως έγιναν τα πράγματα.
Η Ακτογραμμή του Φαληρικού Δέλτα το 1945
Στην ασπρόμαυρη αεροφωτογραφία του 1945 που ακολουθεί έχουμε σχεδιάσει με κόκκινο χρώμα την τότε ακτογραμμή. Έχοντας την ψηφιακή αυτή γραμμή μπορούμε να την προβάλουμε σε όποια χρονιά αεροφωτογράφησης θέλουμε.
Η Ακτογραμμή του Φαληρικού Δέλτα (1945) σήμερα
Στην έγχρωμη σύγχρονη αεροφωτογραφία του 2010 που ακολουθεί έχουμε “μεταφέρει” την με κόκκινο χρώμα ακτογραμμή του 1945, όπου φαίνεται ξεκάθαρα το εύρος των μεταβολών και των επιχώσεων της θάλασσας.
Η Ακτογραμμή του Φαληρικού Δέλτα σήμερα σε σχέση με την παλιά
Στην έγχρωμη σύγχρονη αεροφωτογραφία του 2010 που ακολουθεί έχουμε σχεδιάσει την σύγχρονη ακτογραμμή με κίτρινο χρώμα. Η κόκκινη γραμμή είναι η ακτογραμμή του 1945. Με πράσινο χρώμα φαίνεται ο Κηφισός ποταμός ενώ με γαλάζιο ο Ιλισσός.
Το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (Σ.Ε.Φ.) σήμερα
Στην έγχρωμη σύγχρονη αεροφωτογραφία του 2010 που ακολουθεί έχουμε σχεδιάσει πλέον των ακτογραμμών του 2010 (κίτρινη) και του 1945 (κόκκινη) το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας με μωβ χρώμα.
Η θέση της σημερινής ακτογραμμής, των εκβολών των δύο ποταμών (Κηφισός, Ιλισσός) και του ΣΕΦ σε σχέση με την παλιά ακτογραμμή
Στην ασπρόμαυρη αεροφωτογραφία του 1945 που ακολουθεί έχουμε μεταφέρει πλέον όλες τις γραμμές που έχουμε σχεδιάσει. Η κόκκινη είναι η ακτογραμμή του 1945, η κίτρινη η ακτογραμμή του 2010 και με μωβ χρώμα φαίνεται το περίγραμμα του Σ.Ε.Φ., το οποίο διαπιστώνουμε ότι χτίστηκε κυριολεκτικά πάνω στην θάλασσα.
Σύνθεση κειμένων – Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πηγές κειμένων:
Ιστοσελίδες
1. https://el.wikipedia.org/
1. https://el.wikipedia.org/
πηγή: geomythiki.blogspot.com
